Ramallosa Musical

O pobo empregaba a música en moitas ocasións e por numerosos motivos: para expresar as súas inquedanzas, para transmitir normas sociais, protexerse dos males e atraer os favores divinos, celebrar acontecementos vitais, facilitar o traballo, divertirse ou facer mais levadeiros os momentos duros... Debido a que era raro o acontecemento que non servía como escusa para cantar, tocar ou bailar, xurdiron diversidade de xéneros musicais. Estas expresións musicais, ademais, están en moitas ocasións fortemente vinculadas as tradicións, ritos, traballos e aos saberes populares, e resulta imposible separalos.

Os cantos galegos máis antigos empregan unha reducida variedade de escalas. Unha mesma melodía varía de ton, entoación e incluso ritmo dependendo o intérprete e a zona xeográfica. Incluso no mesmo intérprete vai cambios; moitas melodías constrúense de xeito definitivo no momento mesmo de cantalas, sendo a interpretación individual un valor importante dentro da música galega.

Algúns xéneros non son totalmente pechados ou non están totalmente definidos, ou teñen variantes o nomes distintos ao longo da xeografía. Algúns xéneros defínense pola súa utilidade ou temática, mentres que outros veñen definidos polos ritmos, o que fai difícil a súa clasificación. As letras e melodías combínanse moitas veces libremente, e incluso unha mesma melodía adáptase a diferentes ritmos e funcións, dependendo do intérprete e da zona. Con todo distínguense algúns xéneros con características ou temáticas propias.

• Diversos cantos relixiosos relaciónanse coa celebración do Nadal. Os aninovos e os reis ou panxoliñas cantábanse na última noite do ano e ao redor do seis de xaneiro respectivamente. Estes últimos tiñan narraban a tradición do nacemento do neno Xesús. Posteriormente foron substituídos por vilancicos, pezas de orixe culta, con ritmo de muiñeira nova pero máis lento[3]. Todas estas cancións interpretábanse a coro e acompañados de percusión e gaita. Arrancaban cunha petición de licenza e remataban cun aguinaldo, é dicir, pedindo agasallos ou invitacións a chourizos, viño ou algunha larpeirada. Os manueles son un xénero máis moderno no que se felicita os que están de santo o primeiro de ano.

• No entroido e na festa dos maios empregábanse a música para facer crítica e escarnio de xeito público sobre acontecementos que tiveran lugar durante o ano. Tiñan lugar representacións humorísticas e actuacións máis ou menos improvisadas. Os nenos eran os principais protagonistas dos maios, pero fosen estes ou os maiores, non era raro que se pedise tamén unha compensación económica pola interpretación ou, mais modernamente, polas follas que se repartían trala actuación.

A zanfona era un instrumento típico dos cantos de cego

• Os cantos de berce, de arrolo ou arrorrós eran empregados para adormecer os mais cativos da casa. Eran de ritmo pausado, e tanto podían ter unha temática infantil como tamén chegar a contar algunha historia. Outros cantos significativos eran as cancións infantís, as enumerativas e outros cantos que acompañaban os xogos dos mais pequenos.

• Os alalás son a forma de música galega máis antiga e mellor coñecida. Cantábanse sós, sen acompañamento musical e con ritmo libre. Baséanse nun tema breve que repite a melodía que tamén se pode separar con frases de gaita. As melodías eran case sempre diatónicas.

• Vinculados ao traballo estaban os cantos de arada, de seitura, de maza-lo liño -as espadeladas-, cantos de maza-lo leite, e para outros traballos similares. Tamén había cantos asociados a oficios concretos: cantos de arrieiro, de canteiro, de ferreiro... Estes cantos eran, ou ben de ritmo e interpretación libre, ou ben de ritmo moi marcado e axeitado ao ritmo propio de traballo e do movemento do corpo ao traballar. Deste xeito, estes cantos axudaban a levar a soidade do momento ou axeitar o ritmo de traballo moitas veces colectivo.

• Nas vodas non faltaban expresións musicais, sendo propia delas as regueifas, denominación tanto dunha rosca co que se agasallaba á parella, un baile que se facía na súa honra, un tipo de danza no que a noiva portaba a rosca na cabeza e un canto consistente nun diálogo improvisado e con melodías propias no que se competía por ver quen quedaba sen ideas para continuar.[3] Existían outro tipos de cantos de voda, que amenizaban as celebracións, recordaban os noivos as súas obrigas ou permitíanlles aos padriños amosar a súa xenerosidade.

• As regueifas tamén se dan fóra do ámbito das vodas, ben con coplas totalmente improvisadas, ben con letras xa coñecidas polos intérpretes. Esta última modalidade chámase desafío, e nel poden participar dous grupos que empregan as coplas a xeito de insulto e escarnio. A regueifa e o desafío eran os principais xéneros dialogados, aos que cómpre engadir as cancións de preguntas e respostas e os parrafeos, diálogos amorosos entre home e muller ou unha parodia dos mesmos, con certo carácter narrativo.

• Os cantos de cego e romances, xunto cos cantos de entroido, supoñen unha ponte entre a música de transmisión oral e a transmisión escrita. Era frecuente que os intérpretes, tras a actuación, vendesen a letra impresa; era o que se deu en chamar literatura de cordel, por estaren atadas nunha corda as follas coas letras. Deste xeito, os romances quedaban fixados e eran menos proclives a cambios por defectos da transmisión. Os romances tanto eran comúns á tradición peninsular, adaptándoos a melodías preexistentes, como específicos de Galicia ou incluso de temática totalmente local.[3] Eran claramente narrativos, e tanto servían para narraren sucesos históricos, noticias da época ou asuntos locais, en ocasións con intención moralizante.